Կոռուպցիան էական խոչընդոտ է հանդիսանում Հայաստանում ամերիկյան ներդրումների համար. զեկույց
2018 թվականի ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի ունեցած խաղաղ հեղափոխությունից հետո Հայաստանի կառավարությունը կոռուպցիայի վերացումը դարձրել է իր գլխավոր առաջնահերթություններից մեկը։ Այս մասին ասված է ԱՄՆ պետդեպարտամենտի Հայաստանի ներդրումային միջավայրի վերաբերյալ հրապարակված զեկույցում։
Նշվում է, որ Կառավարության հակակոռուպցիոն օրակարգը շարադրված է 2019-2022 թվականների ռազմավարության և իրականացման պլանում։ Այդ փաստաթղթերը սահմանում են կոռուպցիայի դեմ պայքարի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք առանձին ստորաբաժանումների հետ, որոնց վրա դրված են կանխարգելիչ եւ քննչական գործառույթներ, կոնկրետ միջոցներ են սահմանում այդ գործառույթների ամրապնդման համար եւ առաջնահերթ ուշադրություն են դարձնում ռազմավարական հաղորդակցություններին եւ հասարակության կրթությանը, որպեսզի քաղաքացիներին հնարավորություն տրվի մասնակցել հակակոռուպցիոն բարեփոխումներին:
«Հեղափոխությունից հետո կառավարությունն ակտիվացրել է կոռուպցիոն հետաքննությունները միջին և բարձր մակարդակի պետական պաշտոնյաների, այդ թվում ՝ ներկայիս կառավարության կողմից նշանակված պաշտոնյաների նկատմամբ։ Շատ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ հրապարակավ հայտարարել են, որ իրենց համապատասխան հաստատություններում կոռուպցիան այլեւս հանդուրժելի չի լինի։ Թեև ոմանք հայտնում են, որ կառավարությունը հիմնականում հետապնդում է նախկին կառավարական պաշտոնյաներին կոռուպցիոն հետաքննությունների ընթացքում, որևէ նշան չկա, որ Հայաստանի հակակոռուպցիոն օրենքները հետհեղափոխական կառավարության կողմից կիրառվում են խտրական ձևով։ Հայաստանի հակակոռուպցիոն օրենքները տարածվում են Հայաստանի բոլոր քաղաքացիների վրա»,- նշվում է զեկույցում։
Ըստ աղբյուրի, կոռուպցիան էական խոչընդոտ է մնում Հայաստանում ամերիկյան ներդրումների համար, հատկապես այնպիսի կարեւոր ոլորտներում, ինչպիսիք են դատական համակարգը եւ օրենքի գերակայության հետ կապված խնդիրները, առկա օրենսդրության եւ նորմատիվ ակտերի պահպանման ապահովումը, ինչպես նաեւ հավասար վերաբերմունքը:
Ներդրողները պնդում են, որ առողջապահության, կրթության, Զինված ուժերի, ուղղիչ հիմնարկների եւ իրավապահ մարմինների ոլորտները չունեն գնումների թափանցիկություն, եւ անցյալում նրանք օգտագործել են ընտրովի հարկադրանք կաշառք ստանալու համար:
Քաղաքացիական գործեր վարող դատավորները նախկինի պես հանրության կողմից լայնորեն ընկալվում են որպես կոռումպացված և նախկին իշխանությունների ազդեցության տակ գտնվող։ Թեեւ կաշառակերությունը Հայաստանում անօրինական է, կառավարությունը ակտիվորեն մասնավոր ընկերություններին չի խրախուսում ներքին վարքականոնների մշակման գործում։ Մի քանի անդրազգային ընկերություններ, տեղական առանձին ընկերություններ, ինչպես նաեւ միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների հետ աշխատող օտարերկրյա եւ տեղական ընկերություններ ներդրել են կորպորատիվ կառավարման մեխանիզմներ՝ երկրի ներսում կոռուպցիայի դեմ պայքարելու համար: Սակայն կորպորատիվ կառավարման նման սկզբունքները լայն տարածում չեն ստացել տեղական ընկերությունների շրջանում։
Ըստ Transparency International-ի՝ Կոռուպցիայի ընկալման համաթվի ՝ Հայաստանը ստացել է 100-ից 42 միավոր՝ 180 երկրների շարքում զբաղեցնելով 77-րդ տեղը։
Նշվում է, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարի, այն զսպելու եւ դատական կարգով հետապնդելու Հայաստանի կարողությունը զսպվում է կոռումպացված պաշտոնյաների կողմից իշխանական եւ ազդեցիկ պաշտոնների ներթափանցումն ու պահումը կանխելուն ուղղված տեղեկատվության պաշտոնական բացահայտման մասին օրենքների արդյունավետ կիրառման բացակայությամբ: Պետական պաշտոնյաների հայտարարագրերի օբյեկտիվ եւ համակարգված ստուգումը պատմականորեն բացակայել է բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովում դիսֆունկցիայի եւ կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի ստեղծման ուշացման պատճառով, որը ժառանգել է այդ պարտականությունը:
Միջազգային գնահատականների համաձայն, Հայաստանի իշխանությունները սահմանափակ հնարավորություններ ունեն փողերի լվացման դեպքերը հետաքննելու եւ մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելու համար:
Տարբեր օրենքներ, որոնցից մի քանիսը վերջերս թարմացվել են, արգելում են քաղաքացիական եւ քաղաքային ծառայողների, ինչպես նաեւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրովի պաշտոնյաների, ինչպիսիք են քաղաքապետերը եւ խորհրդականները, առեւտրային գործունեության մեջ: Այնուամենայնիվ, ազգային, շրջանային եւ տեղական մակարդակներում ազդեցիկ պաշտոնյաները հաճախ ձեռք են բերում մասնավոր ընկերությունների ուղղակի, մասնակի կամ անուղղակի վերահսկողություն: Նման վերահսկողությունը հաճախ իրականացվում է թաքնված գործընկերի միջոցով։
Այս մասնակցությունը կարող է նաեւ լինել անուղղակի, այդ թվում, մերձավոր ազգականների եւ ընկերների միջոցով։
Օտարերկրյա ներդրողների կարծիքով ՝ նման պրակտիկան ուժեղացնում է հովանավորչությունը, խոչընդոտում մրցակցությանը եւ խարխլում կառավարության ՝ որպես մասնավոր հատվածի զարգացման միջնորդի իմիջը: Քաղաքական և տնտեսական ոլորտների պատմական սերտ փոխկապակցվածության պատճառով Հայաստանը հաճախ է պայքարել վարքականոնների խիստ էթիկական կոդեքսներ խրախուսող օրենսդրության ներդրման և գործարար գործառնություններում կաշառակերության կանխարգելման համար։ 2016 թվականին Հայաստանը քրեական պատիժ է սահմանել ապօրինի հարստացման եւ հայտարարագրեր ներկայացնելիս չպահպանելու կամ խարդախություն կատարելու համար:
Ըստ զեկույցի, Հայաստանը ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ կոնվենցիայի անդամ է ։ Միջազգային առեւտրային գործողություններ իրականացնելիս օտարերկրյա պետական պաշտոնյաների կաշառման դեմ պայքարի մասին ՏՀԶԿ Կոնվենցիայի մասնակից չլինելով՝ Հայաստանը ՏՀԶԿ-ի հակակոռուպցիոն ցանցի անդամ է Արեւելյան Եվրոպայի եւ Կենտրոնական Ասիայի համար եւ ստորագրել է գործողությունների Ստամբուլյան պլանը:
2018 թվականին ՏՀԶԿ-ի հրապարակած մոնիթորինգային զեկույցում որպես լուրջ մտահոգության կետեր նշվել է Հայաստանում հակակոռուպցիոն օրենքների պահպանման բացակայությունը, ինչպես նաեւ տնտեսության մեջ օլիգոպոլիստական շահերի պահպանվող ներկայությունը: Զեկույցը պարունակում է մի շարք առաջարկություններ, այդ թվում ՝ վճռական միջոցներ ձեռնարկել դատական եւ դատախազական մարմինների անկախության եւ բարեխղճության ապահովման ուղղությամբ, կորպորատիվ պատասխանատվություն սահմանել կոռուպցիոն իրավախախտումների համար, հետաքննել եւ դատական կարգով հետապնդել աղմկահարույց եւ բարդ կոռուպցիոն գործերը, բարձրացնել թափանցիկությունը եւ ուժեղացնել պետական գնումների ոլորտում մոնիտորինգը: Հայաստանը նաեւ Բաց կառավարության գործընկերության Գլոբալ նախաձեռնության անդամ է ։
Նշվում է նաև, որ հակակոռուպցիոն հետաքննություններով զբաղվող ՀԿ-ների պաշտպանության համար հատուկ օրենք գոյություն չունի։