Մարդկային կապիտալը Հայաստանի ամենաուժեղ ռեսուրսներից մեկն է. զեկույց
Մարդկային կապիտալը Հայաստանի ամենաուժեղ ռեսուրսներից մեկն է։Այս մասին ասված է ԱՄՆ պետդեպարտամենտի Հայաստանի ներդրումային միջավայրի վերաբերյալ հրապարակված զեկույցում։
«Աշխատուժը, որպես կանոն, լավ կրթված է, հատկապես գիտության, տեխնիկայի, տեխնիկայի եւ մաթեմատիկայի ոլորտներում: Հայաստանի բնակչության գրեթե հարյուր տոկոսը գրագետ է։ Պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն ՝ միջնակարգ դպրոց ընդունվելը կազմում է ավելի քան 90 տոկոս, իսկ ավագ դպրոց ընդունվելը (ըստ էության համարժեք է ամերիկյան միջնակարգ դպրոցին) ՝ մոտ 85 տոկոս ։ Չնայած դրան, պաշտոնական վիճակագրությունը վկայում է գործազրկության բարձր մակարդակի մասին՝ մոտ 18 տոկոս ։ Գործազրկությունը հատկապես արտահայտված է կանանց եւ երիտասարդների շրջանում, եւ զգալի թերի զբաղվածությունը նույնպես խնդիր է»,- ասվում է զեկույցում։
Ըստ զեկուցյի, Հայաստանում օտարերկրյա զգալի ներդրումները բաժին են հասել բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտին։ Բարձրտեխնոլոգիական ընկերությունները Հայաստանում ստեղծել են մասնաճյուղեր կամ դուստր ընկերություններ, որպեսզի օգտվեն էլեկտրատեխնիկայի եւ հաշվողական տեխնիկայի, օպտիկայի եւ ծրագրային ապահովման մշակման ոլորտում որակյալ մասնագետների ազգային լողավազանի առավելություններից:
Բայց միևնույն ժամանակ զեկույցում նշվում է, որ զգացվում է մասնագիտական կրթությամբ աշխատողների պակասը: Մոտ 20 տոկոսը ոչ գյուղատնտեսական աշխատուժի զբաղված է ոչ ֆորմալ տնտեսության, հիմնականում սպասարկման ոլորտում։
«Հայաստանի օրենսդրությունը պաշտպանում է աշխատողների՝ անկախ արհմիությունների ստեղծման եւ անդամագրվելու իրավունքները, բացառությամբ զինված ուժերի եւ իրավապահ մարմինների զինծառայողների: Օրենքը նաեւ նախատեսում է գործադուլի իրավունք, նույն բացառություններով, եւ թույլ է տալիս կոլեկտիվ բանակցություններ վարել: Օրենքը նախատեսում է, որ աշխատողների իրավունքները չեն կարող սահմանափակվել արհմիությանը անդամակցելու պատճառով:
Որոշ տվյալներով ՝ աշխատանքային կազմակերպությունները թույլ են գործատուների դիմադրության, բարձր գործազրկության եւ անբարենպաստ տնտեսական պայմանների պատճառով։ Հայաստանում կոլեկտիվ բանակցությունները տարածված չեն։ Փորձագետները նշում են, որ գործադուլի իրավունքը, թեեւ ամրագրված է Սահմանադրությունում, դժվար է իրականացնել միջնորդության եւ քվեարկության պահանջների պատճառով: Սակայն 2018 թվականին կառավարության փոփոխությունից հետո մշտապես հաղորդագրություններ են ստացվել տարբեր ոլորտներում արհմիությունների ստեղծման զանգվածային շարժումների մասին, այդ թվում ՝ բժիշկների, ուսուցիչների եւ գիտնականների: Սակայն ավանդական արհմիությունները հակված են անգործության, բացառությամբ նրանց, ովքեր կապված են հանքարդյունաբերության եւ քիմիական արդյունաբերության հետ»,- ասվում է զեկույցում։
Ինչ վերաբերում է գործող աշխատանքային օրենսգրքին, ապա զեկույցում նշվում է, որ այն հիմնականում համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին։ Օրենքը սահմանում է ստանդարտ 40-ժամյա աշխատանքային շաբաթ՝ 20 օր տեւողությամբ պարտադիր վճարովի արձակուրդով: Այնուամենայնիվ, կան հետեւողական հաղորդումներ այն մասին, որ մասնավոր հատվածի շատ աշխատակիցներ, հատկապես ծառայությունների ոլորտում, չեն կարող ստանալ վճարովի արձակուրդ եւ ստիպված են աշխատել օրական ավելի քան ութ ժամ, առանց լրացուցիչ փոխհատուցման:
Նշվում է նաև, որ անհատական աշխատանքային վեճերը սովորաբար լուծվում են դատական կարգով, սակայն դատարանները հաճախ ծանրաբեռնված են աշխատանքով, ինչը հանգեցնում է զգալի ձգձգումների: Կոլեկտիվ աշխատանքային վեճերը պետք է լուծվեն կոլեկտիվ բանակցությունների միջոցով: ՀՀ առողջապահության և աշխատանքի տեսչության մարմինը լիազորված է իրականացնել աշխատանքի և անվտանգության տեխնիկայի պահպանության հարցերի մոնիթորինգ: 2019 թվականի հուլիսին, նոր ղեկավարության նշանակումից հետո, տեսչական մարմինը սկսել է իրականացնել մի շարք միջոցառումներ՝ նորմատիվային ակտերի եւ օրենսդրության մշակման եւ ընդունման ուղղությամբ, որպեսզի վերականգնի վերահսկողությունը աշխատանքային հարցերի նկատմամբ:
Այդ փոփոխությունները ներառում են ռիսկերի գնահատման մեթոդաբանությունների մշակումը, լրացուցիչ անձնակազմի վարձումը և ստուգաթերթերի հաստատումը, որոնք օրենքով պահանջվում են տեսչական ստուգումներ անցկացնելու համար։