Սեպտեմբերին ղարաբաղյան հողից ողջ խաղաղ բնակչության վտարումից հետո հին քրիստոնեական ժառանգությունը հայտնվել է լիակատար ոչնչացման վտանգի տակ․ Dialogorg.ru-ի անդրադարձը
2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի ներխուժումը Լեռնային Ղարաբաղ հանգեցրեց ոչ միայն տարածաշրջանի ամբողջական էթնիկ զտման, այլև այժմ միջազգային տարբեր շրջանակներում խիստ մտահոգություն է առաջանում թողած հայկական հսկայական մշակութային ժառանգության վերաբերյալ։ Dialogorg.ru կայքը ծավալուն հոդվածով անդրադարձել է Արցախի մշակության ժառանգության պահպանման խնդրին։
«Արցախի ավելի լայն շրջանի շուրջ 6000 հուշարձանների վրա տեղադրած շուրջ 500 պատմական վայրեր այժմ գտնվում են հայոց պատմության եւ ժառանգության նկատմամբ բացարձակ անհանդուրժողականությամբ հայտնի կառավարության վերահսկողության տակ:
Հիշենք ևս մեկ պատմական հայկական շրջան ՝ Նախիջևանը, որտեղ 1997-2006թթ.Ադրբեջանի իշխանությունները ոչնչացրեցին հայկական քրիստոնեական օբյեկտների ողջ Հայտնի ցանկը, որը բաղկացած էր մոտ 89 եկեղեցիներից, 5840 խաչքարերից և ավելի քան 22 000 տապանաքարերից:
2020 թվականի պատերազմից հետո Ադրբեջանը ավերել է գրավյալ շրջաններում գտնվող գերեզմանոցներն ու եկեղեցիները, և դա փաստագրված է «Կովկասի ժառանգության դիտարկում» և «հուշարձանների դիտարկում» կազմակերպությունների կողմից, ինչպես նաև ապամոնտաժել է Շուշիի Հայտնի Ղազանչեցոց տաճարը, որը Ադրբեջանը երկու անգամ ռմբակոծել է ռազմական գործողությունների ժամանակ ։
Ադրբեջանը դարձել է նաև սեփական քարոզչության զոհը.տասնամյակներ շարունակ ղարաբաղյան հայկական ժառանգության գոհարները ՝ Գանձասարից մինչև Ամարաս, Դադիվանք, Ծիծեռնավանք և Գտիչվանք, հռչակվել են որպես «կովկասյան ալբանացիների», այսինքն ՝ «պրոտոադրբեջանցիների» ստեղծագործություններ, որոնք այդ տարածքներում երբեք չեն էլ ապրել ։ Օգտագործելով այս երևակայական կապը տարածաշրջանի նկատմամբ իրենց պահանջներն արդարացնելու համար ՝ ադրբեջանական իշխանությունները չեն կարող ոչնչացնել այդ հուշարձաններն այնքան օպերատիվ, որքան կցանկանային ՝ հաշվի առնելով երկար տարիների ռևիզիոնիստական քարոզչությունը։
Եվ այնուամենայնիվ, հայկական խաչքարերը (բարդ փորագրություններով խաչքարերի կոթողներ, որոնք սովորաբար գերեզմանաքարերի ֆունկցիա են կատարում), գերեզմանոցներն ու քիչ հայտնի եկեղեցիները, ինչպես և սպասվում էր, արդեն դարձել են ջնջման օբյեկտներ ։ Շատ կարևոր հայկական խաչքարեր, այդ թվում ՝ աշխարհի ամենահին 866 թվականի խաչքարը (Վաղուհաս գյուղում), վերջերս տեղի ունեցած ներխուժումից հետո չեն տարհանվել: Թե ինչ կլինի նրանց հետ, դժվար չէ պատկերացնել, եթե միջազգային հանրությունը չհամարձակվի ուժեղացված հսկողության տակ վերցնել Ղարաբաղի պատմական հայկական ժառանգությունը և ոչ միայն հայկական քրիստոնեական ժառանգությունը, այլև սլավոնականը, որն ավանդաբար գոյություն է ունեցել տարածաշրջանում: Ամբողջ քրիստոնյա բնակչությունը, ներառյալ ղարաբաղյան սլավոնները, 9 ամսվա շրջափակումից և ադրբեջանական զինված ուժերի ռազմական ագրեսիայից հետո վտարվեցին Լեռնային Ղարաբաղից:
2021 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանն իր միջանկյալ որոշմամբ Ադրբեջանին պարտավորեցրել է «պատժել և կանխել» հայկական հուշարձանների ոչնչացումը ։ Առայժմ դա հետ է պահում Ադրբեջանի իշխանություններին Լեռնային Ղարաբաղի քրիստոնեական հուշարձանների տոտալ ոչնչացումից ։ Ադրբեջանի Զուսպ պահվածքի ինտրիգային օրինակ է «Caucasus Heritage Watch» կազմակերպության կողմից 2023 թվականի նոյեմբերի սկզբին հրապարակված արբանյակային զեկույցը, որում ասվում է, որ Ադրբեջանը ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանի միջանկյալ որոշումից հետո, հնարավոր է, «վերականգնել է» այն եկեղեցին (Հադրութի շրջանի Մոխրենես գյուղի Սուրբ Սարգիս), որն ավելի վաղ քանդել էր ։ Ընդ որում, եկեղեցին «ալբանացվել է» և անհետացել են նրա հայկական ծագման մասին բոլոր հիշատակումները, սակայն նույն ժամանակահատվածում Ադրբեջանը շինարարության անվան տակ վնասել է Շուշիի ևս մեկ հայկական եկեղեցի ։
Լեռնային Ղարաբաղում քրիստոնեական հուշարձանների մոնիթորինգն ու պաշտպանությունն անհրաժեշտություն է, որպեսզի աշխարհը ականատես չլինի մարդկության մշակութային ժառանգության դեմ ուղղված ևս մեկ հանցագործության:
Լուսանկարների հեղինակ ՝ Լեռնային Ղարաբաղի ռուսական համայնքի ներկայացուցիչ Էմմա Օգոլցովա