36 տարի առաջ այս օրը՝ փետրվարի 20-ին, Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ժողովրդական պատգամավորների XX գումարման խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը ընդունեց պատմական որոշում՝ դիմել Ադրբեջանական ԽՍՀ և Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդներին խնդրանքով՝ «խորապես ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ձգտումները և լուծել ԼՂԻՄ-ն Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը, միաժամանակ միջնորդել ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի առջև ԼՂԻՄ-ն Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցին դրական լուծում տալու համար»։

 

Փետրվարի 21-ից Հայաստանում արցախահայության հետ համերաշխության զանգվածային ելույթների մեծ ալիք սկսվեց: Այս որոշումը տասնամյակներ շարունակ ադրբեջանական սողացող խտրականության դեմ Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ընդվզման քաղաքակիրթ և օրինական դրսևորումն էր։ Ադրբեջանի կազմում գտնվելու գրեթե յոթ տասնամյակների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության թվաքանակը նվազել է՝ շուրջ 94,4%-ից հասնելով 75,9 %-ի, ինչին զուգահեռ ավելացել է ադրբեջանական բնակչության թվաքանակը՝ 3 %-ից հասնելով 24 %-ի։

 

Տեղի հայ բնակչության աճի տեմպերը նվազեցնելու և արտագաղթի ծավալները մեծացնելու համար ադրբեջանական իշխանությունները խոչընդոտում էին ինչպես մարզի տնտեսական, այնպես էլ հայ բնակչության ազգային-մշակութային, կրթական զարգացումը։

 

1980-ական թթ․ կեսերին հռչակված «պերեստրոյկայի» քաղաքականությունը ստեղծեց այս խնդիրների մասին բաց խոսելու և արդարացի լուծումներ գտնելու պատրանք, որովհետև ո՛չ խորհրդային կենտրոնական իշխանությունը, ո՛չ առավել ևս ադրբեջանական «խորհրդաազգայնականները» պատրաստ չէին գնալու արդարացի լուծումների՝ որպիսին կլիներ ԼՂԻՄ մարզխորհրդի փետրվարի 20-ի որոշման անցնցում իրականացումը։ Ընդհակառակը, ադրբեջանական կողմը պատասխանեց անօրինակ բռնություններով։

 

Դեռ 1987 թ․ տեղի էին ունենում տեղային բռնություններ հայ բնակչության նկատմամբ։ Իսկ 1988 թ․ դրանք հասան աներևակայելի չափերի։ Սա ադրբեջանական էթնոազգայնականության անփոփոխ ձեռագիրն է․ վերացնել խնդիրը՝ խնդրառուի վերացմամբ։ Արդյունքում 1988-1992 թթ․ ընթացքում բռնության, ցեղասպանական գործողությունների կիրառման, էթնիկ զտումների, արտակարգ դաժանության և հայատյացության պայմաններում հայաթափվեց ողջ պատմական Գարդմանը, Շիրվանը, Նախիջևանը։

 

1988 թ․ փետրվարի 20-ի որոշումը միայն առաջին դրվագն էր այն պայքարի, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայությունը պիտի մղեր իր կենսական, անօտարելի իրավունքների պաշտպանության համար։ Սակայն շուրջ երեք տասնամյակ ընթացած արդարացի պայքարը ադրբեջանական տարբեր վարչակարգերի կողմից հակադարձվեց միայն ու միայն ուժի կիրառման տարբեր դրսևորումներով՝ թե՛ ուղղակի ռազմական գործողություններով և էթնիկ զտումներով, թե՛ հումանիտար աղետների միտումնավոր հարուցմամբ, թե՛ խաղաղ բնակչության ահաբեկմամբ ու մշակութային սպանդով։

 

Այս ամենը հանգեցրել է չլուծված խնդիրների մի հսկայական համախմբի ձևավորմանը․ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիր, պատմական Գարդմանի, Շիրվանի, Նախիջևանի բռնի տեղահանված հայության ոտնահարված իրավունքների վերականգնման և պաշտպանության խնդիր, Լեռնային Ղարաբաղի հայության էթնիկ զտման համար պատասխանատվության, Լեռնային Ղարաբաղի հայության բոլոր անօտարելի իրավունքների անվտանգ և երաշպավորված իրացման խնդիր, հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացման, խեղման, յուրացման ուսումնասիրության և դատապարտման, ներկայումս Լեռնային Ղարաբաղում հայկական հոգևոր-կրոնական և ազգային մշակութային ժառանգության պահպանության խնդիր, Ադրբեջանում պետական հակահայկականության սաստման և ագրեսիվ հռետորաբանության կանխման և այլ խնդիրներ։

 

Գարդման-Շիրվան-Նախիջևան համահայկական միությունը, հանձնառու լինելով վերոնշյալ խնդիրների բարձրաձայնմանը, միջազգայնացմանը և արդարացի լուծումների համար պայքարին, վերստին դատապարտում է Ադրբեջանի ժխտողական, ագրեսիվ-ծավալապաշտական գործելակերպը և կոչ է անում միջազգային հանրությանը, միջազգային իրավարար կազմակերպություններին, ազդեցիկ երկրներին և անհատներին պատշաճ ուշադրություն դարձնել արձանագրված ներոնշյալ իրողություններին, որոնց անտեսումը անթույլատրելի ետքայլ է միջազգային իրավունքի զարգացման և համաշխարհային չափանիշների պահպանման տեսանկյունից։