Ինչպես Երևանը դարձավ նոր «Սիլիկոնյան հովիտ» ռուսների համար․ Forbes-ի անդրադարձը Հայաստան տեղափոխված ռուսներին
Ուկրաինայում «հատուկ գործողության» մեկնարկից ի վեր Հայաստանը դարձել է ռուսական բիզնեսի տեղափոխման ամենապահանջված երկրներից մեկը։ Դրան նպաստել է ընկերության գրանցման պարզ ընթացակարգը, առանց միջազգային անձնագրի ժամանելու հնարավորություն և իշխանությունների նախաձեռնողականությունը, որ փորձում են նորեկներին ինտեգրել տեղական գործարար համայնքին: Ի՞նչ դժվարությունների են հանդիպել ռուսները Հայաստանում և արդյոք երկար կմնա՞ն երկրում։
«Երևանի կենտրոնում մարդկանց թիվը, ռուսական խոսքը և ստարտափների հետ կապված երկխոսությունները ինձ շատ են հիշեցնում 9 տարի առաջվա Սիլիկոնյան հովիտը։ 2013-ին ես այնտեղ բիզնես աքսելերատոր վերցրեցի և հանդիպեցի երկու մոսկվացի ձեռներեցների, այսօր ես նրանց հանդիպեցի այստեղ»,- Հայաստան տեղափոխվելուց հետո իր առաջին տպավորություններով կիսվում է ՏՏ նախագծով զբաղվող ռուսական «Infinity Resources» ընկերության հիմնադիր Ռենատ Խայրետդինովը։
Խայրետդինովը հավատում է Հայաստանում իր բիզնեսի ապագա հեռանկարներին։ Նա նշում է, որ տեղական իշխանությունները վճռական են համագործակցելու ռուս ձեռնարկատերերի հետ և օգնելու նրանց ինտեգրվել երկրի տնտեսությանը։ Մարտի 1-ին Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարությունը ստեղծել է աշխատանքային խումբ, որը կօգնի Ռուսաստանից, Բելառուսից և Ուկրաինայից ձեռներեցներին հարմարվել։
Բոլոր տեսակի չաթերն ու Telegram ալիքներն օգնում են ժամանող ռուսներին ինտագրվել տարածքին։ Այս ալիքները պարունակում են անհրաժեշտ տեղեկատվություն, թե ինչպես գրանցվել ընկերություն մեջ, տուն վարձել, երեխայի համար դայակ կամ մանկապարտեզ գտնել, և որտեղ է ամենահամեղ շաուրման: Օրինակ՝ «Տեղափոխվելով Հայաստան/Փոխօգնություն» հեռագրային չաթն ունի ավելի քան 18500 անդամ։ «Forbes»-ը զրուցել է այն ձեռնարկատերերի հետ, որոնք կարողացել են տեղափոխվել Հայաստան, թե ինչու են նրանք այս որոշումը կայացրել, ինչ խնդիրների առաջ են կանգնել և ինչ են նախատեսում անել հետագայում։
Ռուսները՝ ճամպրուկները ձեռքներին
VCV տեսազրույցների ծառայության հիմնադիր Արիկ Հախվերդյանը վերջին երկու տարիներին ապրում է և՛ Երևանում, և՛ Մոսկվայում։ 2022-ի փետրվարին ռուսական ընկերությունների ներգաղթի ալիքի ֆոնին նա դարձավ Հայաստան «2022 Տեղափոխում/Հայաստան» տելագրամյան ալիքի ադմիններից մեկը։ Ալիքն այժմ ունի ավելի քան 15000 բաժանորդ: Հախվերդյանի խոսքով, նրանց մեծ մասը ձեռներեցներ են և ՏՏ ոլորտի մասնագետներ։ Ալիքի բաժանորդների թվում կան նաև ձեռնարկատերեր, զբաղվում են միջազգային բիզնեսով, կան միջազգային և ռուսական ընկերությունների աշխատակիցներ, որոնք աշխատում են հեռակա կարգով, ձեռնարկատերեր, որոնք թողել են իրենց բիզնեսն ու թիմերը Ռուսաստանում, գործազուրկներ, որոնք խուճապից դուրս են եկել աշխատանքից, լքել Ռուսաստանը և դեռ չեն որոշել, թե ինչ են անելու։
«Infinity Resources»-ից Ռենատ Խայրետդինովը ՏՏ ոլորտի մասնագետների շրջանում Հայաստանի հանրաճանաչությունը բացատրում է նրանով, որ դեռևս 2015-ին տեղական իշխանությունները ՏՏ ոլորտի եկամտահարկի դրույքաչափը իջեցրին մինչև 10%, իսկ ՏՏ ընկերություններին ազատեցին եկամտահարկից։ «Երկրում «ամեն ինչ բավականին պարզ է, բոլորը բաց են երկխոսության համար։ Օրինակ, Telegram ալիքներից մեկում՝ «Economy of Armenia»-ում (ավելի քան 13000 բաժանորդ), Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանը աուդիո զրույցներ է վարում օգտատերերի հետ»,- նշել է նա։
«Ազատ արվեստագետները՝ դիզայներներ, լուսանկարիչներ, լրագրողներ, տեղափոխվեցին Թբիլիսի»,- ասում է ռուսական կապի գործակալության համահիմնադիրը, ով ցանկացել է անհայտ մնալ: Նա կարծում է, որ, ի տարբերություն «կրեատիվների», ՏՏ ոլորտի մասնագետները կկարողանան գումարների մեծ ներհոսք ապահովել տնտեսություն և դրականորեն ազդել երկրի ՏՏ ենթակառուցվածքի վրա, եթե մնան դրանում»:
«Forbes»-ի զրուցակիցը կապի գործակալության համասեփականատեր ամուսնու հետ մարտի 9-ին Մոսկվա-Երևան չվերթով եկել է Հայաստան, քանի որ կորցրել է Ռուսաստանում չգրանցված հաճախորդ ընկերությունների կեսից վճարումներ ընդունելու հնարավորությունը։ Զույգը նախքան տեղափոխվելը ուսումնասիրել է, թե որտեղ կարող են դա անել ամենաարագ ձևով և նոր միայն եկել են Հայաստան։ «Շատ երկրներում միայն հաշիվ բացելը տևում է առնվազն երեք շաբաթ: Հայաստանն առանձնացավ ընդհանուր ֆոնին՝ օրինակ, անհատ ձեռներեցը կարող է գրանցվել այստեղ 15 րոպեում»,- ասում է ձեռներեցը։ Թռիչքից անմիջապես հետո զույգը գնել է տեղական SIM քարտեր և փոխանակել գումար։ «Մոսկվայում մենք չկարողացանք արտարժույթը հանել մեր հաշիվներից»,- ասում է գործակալության համահիմնադիրը: «Մենք միջնորդավճարներից շատ բան չկորցրեցինք։ Մեզ հանդիպեց մի հայ և անմիջապես ցույց տվեց, թե որտեղ է ձեռնտու փոխել արժույթը՝ SAS սուպերմարկետներում։ Ես ստիպված էի SAS-ում փոխանակման համար մոտ 40 րոպե հերթ կանգնել «նույն հիմնադիրների ամբոխի մեջ՝ քառակուսի աչքերով»,- ասում է «Forbes»-ի զրուցակիցը։
Իրավաբանական անձի գրանցումը Հայաստանում տևում է մեկ օր։ «Այստեղ ամեն ինչ պարզ է՝ արի իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի գործակալություն, հերթագրվիր էլեկտրոնային եղանակով և քեզ հետ ունեցիր անձնագրի հայերեն թարգմանությունը նոտարական կարգով։ ՌԴ քաղաքացիները կարող են օգտվել նաև Ռուսաստանի Դաշնության ներքին անձնագրից»,- ասում է «Potok Digital» ներդրումային հարթակի նախկին կառավարիչ, «Khachen.Consulting»-ի հիմնադիր Արմեն Մինասյանը, որն այժմ ակտիվորեն խորհրդատվություն է տրամադրում Հայաստան տեղափոխված ռուսական բիզնեսին:
Մարտի 18-ին ուժի մեջ է մտել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հրամանագիրը, ըստ որի՝ ռուսները չեն կարող արտասահմանում վճարել իրավաբանական անձի կանոնադրական կապիտալը մինչև 2022 թվականի վերջը։ Սակայն շրջանցելու միջոցներ կան, ասում է Մարիա Կուկլան՝ FTL Advisers իրավաբանական ընկերության գործընկերը։ «Օրինակ, դուք կարող եք գտնել խորհրդատվական ընկերություն Հայաստանում (կամ այլ իրավասության տարածքում), որը կվճարի կանոնադրական կապիտալը և այնուհետև կվաճառի ձեզ 100%-ով բաժնետոմսերը»,- նշել է Մինասյանը։
Ժամանակ խնայելու և իրավաբանական անձ բացելու համար լուծումներ չփնտրելու համար ձեռներեցները կարող են անհատ ձեռնարկատեր գրանցել, ասում է Մինասյանը։ Հաջորդ քայլը բիզնես հաշիվ բացելն է: Ըստ Մինասյանի՝ այս գործընթացն այժմ տեւում է երկուսից տասը օր։ Նա ասում է, որ մարտի սկզբից հաշիվ բացելու կարգն ավելի է բարդացել, եթե փետրվարի վերջին դրա համար բավական էր անձնագիրը, ապա այժմ շատ բանկեր պահանջում են վարձակալության պայմանագիր ցույց տալ տեղի տանտիրոջ հետ, պատվիրատուի մտադրության համաձայնություն՝ իրենց պայմանագրերը հայկական ընկերությանը փոխանցելու պլանների, տեղական անձնակազմ վարձելու կամ հայ կապալառուների հետ աշխատելու պատրաստակամության մասին:
Ըստ Մինասյանի՝ դեռևս չկա պահանջվող փաստաթղթերի միասնական ցանկ, ամեն ինչ կախված է կոնկրետ բանկերից։ Վերջիններս այսպիսով ցանկանում են համոզվել, որ ձեռներեցներն իսկապես պատրաստվում են բիզնեսով զբաղվել Հայաստանում։ Միաժամանակ, Մինասյանը պնդում է, որ այս ընթացակարգը դեռ ավելի պարզ է, քան Վրաստանում, որտեղ եղել են դեպքեր, երբ հաշիվ բացելու համար բանկերը հաճախորդներից պահանջել են ստորագրել ռուսական քաղաքականության հետ անհամաձայնության փաստաթուղթ։
Կապի գործակալության սեփականատերը, որը ցանկացավ անհայտ մնալ, ասում է, որ մեկ օրում իրեն հաջողվել է «Ինեկոբանկ»-ում անհատի և անհատ ձեռնարկատիրոջ համար հաշիվ բացել և ստանալ վճարման ամբողջական տվյալները՝ հաճախորդներին հաշիվ-ապրանքագրեր տրամադրելու համար։ Նա վճարել է մոտ 350 դոլար մի շարք ծառայությունների համար՝ բացել երկու հաշիվ չորս արժույթով (դրամ, ռուբլի, դոլար, եվրո) ֆիզիկական և անհատ ձեռնարկատերերի համար և երկու պլաստիկ քարտ թողարկել։ Այս գումարի մեջ է մտնում նաև 100 հազար դրամը, որը վեց ամսով սառեցվում է IP հաշվի վրա։
Ռուբլով վճարվող ռուսաստանցիներից շատերը Հայաստանում արժույթը փոխարկելիս վնասներ են կրում։ Այս մասին ասում է Մինասյանը։ Ռուսներին արգելվում է արտարժույթ փոխանցել իրենց հաշիվներին արտասահմանում, սակայն արգելքը չի տարածվում ռուբլու վրա, որոնք փոխանցվում են արտասահմանյան ռուբլու հաշիվներին, ասել են Մարիա Կուկլան և FTL Advisers-ի գործընկերը FTL Advisers-ում: Ինչպես ասում է կապի գործակալության վերոնշյալ հիմնադիրը, կարելի է ռուբլով հաշիվ բացել հայկական բանկում և այդ հաշվին գումար փոխանցել ռուսական բանկից։ Հանձնաժողովի չափը կախված է բանկից, առանց միջնորդավճարի կարող եք «Սբերբանկ»-ից «Ինեկոբանկ» փոխանցել մինչև 50000 ռուբլի գումար: «Միր» վճարային համակարգի քարտերը գործում են նաև Հայաստանում։ Երկրի ցանկացած բանկոմատից կարելի է կանխիկացնել միայն դրամը, իսկ արժույթը, այդ թվում՝ ռուբլին, կարելի է հանել բանկի դրամարկղից, ասում է կապի գործակալության համասեփականատերը։ Քանի որ բանկերում արտարժույթի փոխարժեքն ավելի քիչ բարենպաստ է, նա խորհուրդ է տալիս այնտեղից ռուբլով հանել և այնուհետև «SAS» սուպերմարկետում փոխարկիչում փոխել դրանք դրամով։
Հայաստանում Տավուշի մարզ տեղափոխված ռուս կին Դարիան, որը շարունակում է ռուբլով աշխատավարձ ստանալ, օգտվում է rate.am կայքից՝ նպաստավոր փոխարժեք գտնելու համար։ «Մենք այստեղ ենք արդեն երկու շաբաթ, և մինչ այժմ կանխիկ ռուբլին փոխանակել ենք կանխիկ դրամի հետ»,- ասում է նա։
Երևանի վարձով բնակարանները՝ Նյու Յորքի գնով
Խայրետդինովը պնդում է, որ Երևանում այժմ հիմնական դժվարությունը ոչ թե բիզնես գրանցելն է կամ հաշիվ բացելը, այլ անշարժ գույքի վարձակալումը։ Այցելուների հոսքը թանկացրել է գները՝ շուկայում քիչ որակյալ բնակարաններ թողնելով, ցավում է նա։ Մինասյանի խոսքով, նույն խնդիրը կա նաև գրասենյակային տարածքների վարձակալության հետ կապված։
Կապի գործակալության համահիմնադիրն ասում է, որ ինքն էլ է անշարժ գույք վարձակալելու խնդրի առաջ։ Նա վստահեցնում է, որ Երևանում բնակարանների գներն այժմ համեմատելի են Սինգապուրի և Նյու Յորքի գների հետ։ «Երևանի կենտրոնին մոտ երեք սենյականոց բնակարան տրվում է ամսական 1800 դոլարով, որն ավելի թանկ է, քան Մոսկվայում»,- նշում է «Forbes»-ի զրուցակիցը։ Նրա խոսքով, պայմանագրերը պարբերաբար չեղարկվում են, իսկ գներն անընդհատ բարձրանում են։ Տեղի բնակիչները նույնպես դժգոհ են կատարվածից։ Նրանք նշում են, որ վարձակալները վռնդում են հայ ընտանիքներին, որոնք վաղուց բնակարաններ են վարձել հին գներով (ամսական 200-300 դոլար), քանի որ ռուս ՏՏ մասնագետները կարող են վարձակալել 1000 դոլարով:
Արմեն Մինասյանը, որը պարբերաբար ադապտացիոն աշխատանքներ է իրականացնում Հայաստան ժամանած ռուսների համար, վստահ է, որ նրանց առնվազն կեսը կվերադառնա Ռուսաստան կամ կմեկնի երրորդ երկրներ։ «Հատուկ ռազմական գործողության» առաջին շաբաթվա ընթացքում Հայաստան եկած շատերը պրագմատիկ չէին։ Դա ավելի շատ զգացմունքային որոշում էր, և ոմանք հիմա չեն հասկանում, թե ինչ պետք է անեն այստեղ»,- խոստովանում է Մինասյանը։